Για τις νεότερες εξελίξεις στην θεραπεία - αντιμετώπιση της ημικρανίας πατήστε εδώ:
Γενικά
Η ημικρανία είναι μία βασανιστική πάθηση, που συνδυάζει έντονο πονοκέφαλο με ναυτία ή εμετό και ευαισθησία στο φως και το θόρυβο. Ο πονοκέφαλος συνήθως εντοπίζεται στο μισό κεφάλι και περιγράφεται σαν ένα σφυρί που κτυπάει το κεφάλι από μέσα ρυθμικά στη συχνότητα του σφυγμού.
Ο πόνος της ημικρανίας κορυφώνεται σε διάστημα 10΄- 30΄, ενώ η ένταση των άλλων συμπτωμάτων αυξάνει ταυτόχρονα δημιουργώντας έτσι έναν ανυπόφορο συνδυασμό πόνου - δυσφορίας, που μπορεί να διαρκέσει από ώρες έως 3 ημέρες. Ο ασθενής είναι αναγκασμένος να διακόψει την επαγγελματική, κοινωνική ή προσωπική ζωή του, γιατί η οποιαδήποτε δραστηριότητα χειροτερεύει τα συμπτώματα της ημικρανίας.
Επιδημιολογία
Η ημικρανία προσβάλλει περίπου το 10% του γενικού πληθυσμού. Δεν προσβάλλει όμως με την ίδια συχνότητα τα δύο φύλα. Στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας είναι 3 φορές πιο συχνή, απ΄ ότι στους άνδρες, γεγονός που αποδίδεται στις ορμονικές διακυμάνσεις του έμμηνου κύκλου. Συνήθως παρ΄ ότι πρωτοεμφανίζεται στην εφηβική ηλικία, δεν προβληματίζει με την ένταση και την συχνότητα των κρίσεων, έως την ηλικία των 30-40 χρόνων όταν η επιδείνωση του προβλήματος αναγκάζει συχνά τον ασθενή να αναζητήσει ιατρική συμβουλή.
Αίτια
Η ημικρανική κρίση οφείλεται σε παροδικές αλλαγές της διαμέτρου των εγκεφαλικών αγγείων. Τα αγγεία διευρύνονται και επιτρέπουν την έξοδο από το τοίχωμά τους, νερού και διαφόρων ουσιών, δημιουργώντας έτσι οίδημα και φλεγμονή, με αποτέλεσμα την πρόκληση πόνου. Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην πρόκληση της κρίσης. Τον σημαντικότερο ρόλο παίζει ένας νευροδιαβιβαστής, η σεροτονίνη. Χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης ευθύνονται για την πυροδότηση της ημικρανικής αντίδρασης, σε όσους έχουν προδιάθεση. Μεγάλο ρόλο στην προδιάθεση αυτή έχει η κληρονομικότητα, χωρίς μέχρις στιγμής να έχει δοθεί σαφής επιστημονική εξήγηση αυτού του γεγονότος.
Εκλυτικοί Παράγοντες
Είναι γνωστό ότι ορισμένοι παράγοντες μπορεί να προκαλέσουν την εμφάνιση ημικρανικής κρίσης. Οι εκλυτικοί αυτοί παράγοντες μπορεί να είναι περιβαλλοντολογικοί, διατροφικοί, ορμονικοί, συναισθηματικοί.
Οι απότομες αλλαγές του περιβάλλοντος π.χ. ζέστη, έντονο φως, θόρυβος, οι παραβιάσεις της συνηθισμένης ρουτίνας π.χ. υπερβολικός ή λίγος ύπνος, πολύ ή λίγο φαγητό, η κατανάλωση αλκοόλ ιδίως κόκκινο κρασί, τροφών που περιέχουν νιτρώδη π.χ. αλλαντικά ή γλουταμινικό μονονάτριο π.χ. κινέζικα φαγητά, όπως επίσης η κατανάλωση σοκολάτας, είναι μερικά παραδείγματα εξωγενούς πυροδότησης της κρίσης. Η ψυχική ένταση λόγω άγχους, ή ακόμη και η χαλάρωση μετά από stress και ορμονολογικοί παράγοντες, έμμηνος ρύση, αντισυλληπτικά, θεραπεία ορμονικής αναπλήρωσης, είναι παράγοντες ενδογενούς πυροδότησης της κρίσης. Οτιδήποτε απορρυθμίζει την εξωτερική ή εσωτερική ισορροπία του ημικρανικού μπορεί να προκαλέσει κρίση.
Σχέση ορμονών και ημικρανίας.
Η έμμηνος ρύση είναι συχνός εκλυτικός παράγοντας εμφάνισης ημικρανικών κρίσεων σε ορισμένες δε γυναίκες είναι και ο μοναδικός. Οταν οι γυναίκες εμφανίζουν κρίσεις λίγο πριν ή κατά την διάρκεια της εμμήνου ρύσεως έως και την διακοπή της, τότε λέμε ότι πάσχουν από καταμήνια ημικρανία. Η κυκλική διακύμανση των θηλυκών ορμονών (προγεστερόνη, οιστραδιόλη) και η πτώση των υψηλών επιπέδων οιστραδιόλης κατά την έμμηνο ρύση, είναι η αιτία εμφάνισης των κρίσεων, οι οποίες είναι συνήθως εντονότερες και διαρκούν περισσότερο, 24 έως 72 ώρες, από τις κρίσεις που προκαλούνται σε άλλη χρονική περίοδο. Είναι επίσης γνωστό ότι μετά το πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, λόγω των παρατεταμένα υψηλών επιπέδων οιστραδιόλης, όπως και η εμμηνόπαυση, λόγω της διακοπής της ορμονικής διακύμανσης, βελτιώνουν την ημικρανία στις περισσότερες γυναίκες. Αντίθετα, η χρήση αντισυλληπτικών συνήθως επιβαρύνει την κατάστασή τους.
Είναι επικίνδυνη η ημικρανία;
Η ημικρανική κρίση είναι σίγουρα ανυπόφορη, αλλά δεν είναι επικίνδυνη. Η εμφάνιση ημικρανίας λόγω κάποιας οργανικής αιτιολογίας, π.χ. όγκος είναι εξαιρετικά σπάνια. Η ημικρανία δεν είναι όμως η μόνη μορφή πονοκεφάλου και συχνά είναι δύσκολο για τον μή ιατρό, να κάνει την σωστή διάγνωση. Η αρχική λοιπόν διάγνωση και η σωστή αντιμετώπιση της κρίσης προϋποθέτουν ιατρική συμβουλή. Είναι δε απολύτως αναγκαία, εάν αλλάξει ο τύπος του πονοκεφάλου που βιώνει ο ασθενής, εάν οι κρίσεις είναι πολύ συχνές, καθημερινές ή μαζί με τον πονοκέφαλο εμφανίζει νευρολογική συμπτωματολογία που παραμένει όπως αδυναμία άκρων, μούδιασμα, διαταραχές όρασης.
Αντιμετώπιση
Γενικά μέτρα
Η αποφυγή παραγόντων που προκαλούν ημικρανική κρίση είναι σημαντική. Ο καθένας μπορεί να επηρεάζεται από διαφορετικούς εκλυτικούς παράγοντες και αφού τους εντοπίσει πρέπει να τους αποφύγει. Διάφορες τεχνικές χαλάρωσης όπως π.χ. η γιόγκα μπορεί επίσης να βοηθήσουν στην μείωση των κρίσεων.
Φαρμακευτική αντιμετώπιση.
Είναι σημαντικό το φάρμακο να λαμβάνεται στην αρχή της κρίσης και για λόγους απορρόφησης, αφού σε χορήγηση από το στόμα οι γαστρεντερικές διαταραχές την επιβραδύνουν και διότι είναι ευκολότερη η βελτίωση πριν την κορύφωση της κρίσης.
Τα παυσίπονα βοηθούν στην αντιμετώπιση της ημικρανίας;
Τα κοινά παυσίπονα παρακεταμόλη, ασπιρίνη δεν είναι τις περισσότερες φορές δραστικά. Πρέπει να τονισθεί ότι η κατάχρησή τους μπορεί να οδηγήσει σε εμφάνιση καθημερινού πονοκεφάλου. Ο οργανισμός εθίζεται στο φάρμακο και ο πονοκέφαλος ανακουφίζεται παροδικά μόνο από το ίδιο φάρμακο που τον προκαλεί. Μόλις σταματήσει η δράση του φαρμάκου, μετά από μερικές ώρες ξαναεμφανίζεται ο πονοκέφαλος, αναγκάζοντας τον ασθενή να επαναλάβει τη δόση, οδηγώντας έτσι σε έναν φαύλο κύκλο εξάρτησης.
Φάρμακα που χρησιμοποιούνται επίσης για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι παράγωγα εργοταμίνης, και αντιρευματικά φάρμακα κυρίως σε μορφή υπόθετου. Πρέπει να τονισθεί ότι η κατάχρηση και αυτών των φαρμάκων μπορεί να μας οδηγήσει στο ίδιο πρόβλημα εθισμού με τα κοινά παυσίπονα, γι΄ αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση τους. Τα τελευταία χρόνια έχει κυκλοφορήσει και το πρώτο ειδικό αντιημικρανικό φάρμακο, που δρα μέσω της σεροτονίνης, του υπεύθυνου παράγοντα για την πυροδότηση της ημικρανίας, η σουματριπτάνη, που προσφέρει πλήρη ανακούφιση και γρήγορη επαναφορά του ασθενή στις καθημερινές δραστηριότητες.
Άλλες μορφές θεραπείας.
Άσκηση
Ο ασθενής θα πρέπει να ακολουθεί ένα πρόγραμμα αεροβικής άσκησης. Δηλαδή δραστηριότητες μικρής έντασης αλλά μεγάλης αξίας. Στατικό ποδήλατο, περπάτημα, κολύμπι, κ.α., είναι δραστηριότητες που δεν κουράζουν αλλά προκαλούν την παραγωγή ενδορφίνης, μιας χημικής ουσίας του σώματος που ελαττώνει τον πόνο και βελτιώνει την διάθεση.
Βελονισμός
Ο βελονισμός έχει πολύ καλά αποτελέσματα στην κεφαλαλγία τάσεως, στην μεικτή κεφαλαλγία, την κοινή και την κλασική ημικρανία.
Τα αποτελέσματα του βελονισμού μάλιστα σε κεφαλαλγίες τάσεως δείχνουν μια βελτίωση των συμπτωμάτων στο 89.7% των ασθενών. Επίσης σε μια ανασκόπηση 18 εργασιών, ποτ ερευνούσαν τα αποτελέσματα του βελονισμού στις κεφαλαλγίες και την ημικρανία, στις 16 παρουσιάζονταν θετικά αποτελέσματα, μία κρίνει τον βελονισμό ως "δυνητικά χρήσιμη μέθοδο αλλά απαιτούσα περαιτέρω κλινική αξιολόγηση" και μια εργασία είναι "αρνητική".
Η διάρκεια της θεραπείας με βελονισμό διαφέρει ανάλογα με την σοβαρότητα της πάθησης και με το άτομο. Με 5-7 φορές αντιμετωπίζονται ελαφρές ημικρανίες, ενώ απαιτούνται 15-20 συνεδρίες για σοβαρότερες περιπτώσεις.
Βιβλιογραφία
Από τον Γκατζούνη Θεόδωρο
MSc,
Φυσίατρο,
μετεκπαιδευθείς στον Βελονισμό, Ωτοθεραπεία - Ωτοβελονισμό, Μεσοθεραπεία,
Εξουσιοδοτημένος Docente
di
Formazione
(Καθηγητής Ωτοθεραπείας – Ωτοβελονισμού) από την GSATN, FISA Italy
Η ημικρανία είναι μία βασανιστική πάθηση, που συνδυάζει έντονο πονοκέφαλο με ναυτία ή εμετό και ευαισθησία στο φως και το θόρυβο. Ο πονοκέφαλος συνήθως εντοπίζεται στο μισό κεφάλι και περιγράφεται σαν ένα σφυρί που κτυπάει το κεφάλι από μέσα ρυθμικά στη συχνότητα του σφυγμού.
Ο πόνος της ημικρανίας κορυφώνεται σε διάστημα 10΄- 30΄, ενώ η ένταση των άλλων συμπτωμάτων αυξάνει ταυτόχρονα δημιουργώντας έτσι έναν ανυπόφορο συνδυασμό πόνου - δυσφορίας, που μπορεί να διαρκέσει από ώρες έως 3 ημέρες. Ο ασθενής είναι αναγκασμένος να διακόψει την επαγγελματική, κοινωνική ή προσωπική ζωή του, γιατί η οποιαδήποτε δραστηριότητα χειροτερεύει τα συμπτώματα της ημικρανίας.
Επιδημιολογία
Η ημικρανία προσβάλλει περίπου το 10% του γενικού πληθυσμού. Δεν προσβάλλει όμως με την ίδια συχνότητα τα δύο φύλα. Στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας είναι 3 φορές πιο συχνή, απ΄ ότι στους άνδρες, γεγονός που αποδίδεται στις ορμονικές διακυμάνσεις του έμμηνου κύκλου. Συνήθως παρ΄ ότι πρωτοεμφανίζεται στην εφηβική ηλικία, δεν προβληματίζει με την ένταση και την συχνότητα των κρίσεων, έως την ηλικία των 30-40 χρόνων όταν η επιδείνωση του προβλήματος αναγκάζει συχνά τον ασθενή να αναζητήσει ιατρική συμβουλή.
Αίτια
Η ημικρανική κρίση οφείλεται σε παροδικές αλλαγές της διαμέτρου των εγκεφαλικών αγγείων. Τα αγγεία διευρύνονται και επιτρέπουν την έξοδο από το τοίχωμά τους, νερού και διαφόρων ουσιών, δημιουργώντας έτσι οίδημα και φλεγμονή, με αποτέλεσμα την πρόκληση πόνου. Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην πρόκληση της κρίσης. Τον σημαντικότερο ρόλο παίζει ένας νευροδιαβιβαστής, η σεροτονίνη. Χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης ευθύνονται για την πυροδότηση της ημικρανικής αντίδρασης, σε όσους έχουν προδιάθεση. Μεγάλο ρόλο στην προδιάθεση αυτή έχει η κληρονομικότητα, χωρίς μέχρις στιγμής να έχει δοθεί σαφής επιστημονική εξήγηση αυτού του γεγονότος.
Εκλυτικοί Παράγοντες
Είναι γνωστό ότι ορισμένοι παράγοντες μπορεί να προκαλέσουν την εμφάνιση ημικρανικής κρίσης. Οι εκλυτικοί αυτοί παράγοντες μπορεί να είναι περιβαλλοντολογικοί, διατροφικοί, ορμονικοί, συναισθηματικοί.
Οι απότομες αλλαγές του περιβάλλοντος π.χ. ζέστη, έντονο φως, θόρυβος, οι παραβιάσεις της συνηθισμένης ρουτίνας π.χ. υπερβολικός ή λίγος ύπνος, πολύ ή λίγο φαγητό, η κατανάλωση αλκοόλ ιδίως κόκκινο κρασί, τροφών που περιέχουν νιτρώδη π.χ. αλλαντικά ή γλουταμινικό μονονάτριο π.χ. κινέζικα φαγητά, όπως επίσης η κατανάλωση σοκολάτας, είναι μερικά παραδείγματα εξωγενούς πυροδότησης της κρίσης. Η ψυχική ένταση λόγω άγχους, ή ακόμη και η χαλάρωση μετά από stress και ορμονολογικοί παράγοντες, έμμηνος ρύση, αντισυλληπτικά, θεραπεία ορμονικής αναπλήρωσης, είναι παράγοντες ενδογενούς πυροδότησης της κρίσης. Οτιδήποτε απορρυθμίζει την εξωτερική ή εσωτερική ισορροπία του ημικρανικού μπορεί να προκαλέσει κρίση.
Σχέση ορμονών και ημικρανίας.
Η έμμηνος ρύση είναι συχνός εκλυτικός παράγοντας εμφάνισης ημικρανικών κρίσεων σε ορισμένες δε γυναίκες είναι και ο μοναδικός. Οταν οι γυναίκες εμφανίζουν κρίσεις λίγο πριν ή κατά την διάρκεια της εμμήνου ρύσεως έως και την διακοπή της, τότε λέμε ότι πάσχουν από καταμήνια ημικρανία. Η κυκλική διακύμανση των θηλυκών ορμονών (προγεστερόνη, οιστραδιόλη) και η πτώση των υψηλών επιπέδων οιστραδιόλης κατά την έμμηνο ρύση, είναι η αιτία εμφάνισης των κρίσεων, οι οποίες είναι συνήθως εντονότερες και διαρκούν περισσότερο, 24 έως 72 ώρες, από τις κρίσεις που προκαλούνται σε άλλη χρονική περίοδο. Είναι επίσης γνωστό ότι μετά το πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, λόγω των παρατεταμένα υψηλών επιπέδων οιστραδιόλης, όπως και η εμμηνόπαυση, λόγω της διακοπής της ορμονικής διακύμανσης, βελτιώνουν την ημικρανία στις περισσότερες γυναίκες. Αντίθετα, η χρήση αντισυλληπτικών συνήθως επιβαρύνει την κατάστασή τους.
Είναι επικίνδυνη η ημικρανία;
Η ημικρανική κρίση είναι σίγουρα ανυπόφορη, αλλά δεν είναι επικίνδυνη. Η εμφάνιση ημικρανίας λόγω κάποιας οργανικής αιτιολογίας, π.χ. όγκος είναι εξαιρετικά σπάνια. Η ημικρανία δεν είναι όμως η μόνη μορφή πονοκεφάλου και συχνά είναι δύσκολο για τον μή ιατρό, να κάνει την σωστή διάγνωση. Η αρχική λοιπόν διάγνωση και η σωστή αντιμετώπιση της κρίσης προϋποθέτουν ιατρική συμβουλή. Είναι δε απολύτως αναγκαία, εάν αλλάξει ο τύπος του πονοκεφάλου που βιώνει ο ασθενής, εάν οι κρίσεις είναι πολύ συχνές, καθημερινές ή μαζί με τον πονοκέφαλο εμφανίζει νευρολογική συμπτωματολογία που παραμένει όπως αδυναμία άκρων, μούδιασμα, διαταραχές όρασης.
Αντιμετώπιση
Γενικά μέτρα
Η αποφυγή παραγόντων που προκαλούν ημικρανική κρίση είναι σημαντική. Ο καθένας μπορεί να επηρεάζεται από διαφορετικούς εκλυτικούς παράγοντες και αφού τους εντοπίσει πρέπει να τους αποφύγει. Διάφορες τεχνικές χαλάρωσης όπως π.χ. η γιόγκα μπορεί επίσης να βοηθήσουν στην μείωση των κρίσεων.
Φαρμακευτική αντιμετώπιση.
Είναι σημαντικό το φάρμακο να λαμβάνεται στην αρχή της κρίσης και για λόγους απορρόφησης, αφού σε χορήγηση από το στόμα οι γαστρεντερικές διαταραχές την επιβραδύνουν και διότι είναι ευκολότερη η βελτίωση πριν την κορύφωση της κρίσης.
Τα παυσίπονα βοηθούν στην αντιμετώπιση της ημικρανίας;
Τα κοινά παυσίπονα παρακεταμόλη, ασπιρίνη δεν είναι τις περισσότερες φορές δραστικά. Πρέπει να τονισθεί ότι η κατάχρησή τους μπορεί να οδηγήσει σε εμφάνιση καθημερινού πονοκεφάλου. Ο οργανισμός εθίζεται στο φάρμακο και ο πονοκέφαλος ανακουφίζεται παροδικά μόνο από το ίδιο φάρμακο που τον προκαλεί. Μόλις σταματήσει η δράση του φαρμάκου, μετά από μερικές ώρες ξαναεμφανίζεται ο πονοκέφαλος, αναγκάζοντας τον ασθενή να επαναλάβει τη δόση, οδηγώντας έτσι σε έναν φαύλο κύκλο εξάρτησης.
Φάρμακα που χρησιμοποιούνται επίσης για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι παράγωγα εργοταμίνης, και αντιρευματικά φάρμακα κυρίως σε μορφή υπόθετου. Πρέπει να τονισθεί ότι η κατάχρηση και αυτών των φαρμάκων μπορεί να μας οδηγήσει στο ίδιο πρόβλημα εθισμού με τα κοινά παυσίπονα, γι΄ αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση τους. Τα τελευταία χρόνια έχει κυκλοφορήσει και το πρώτο ειδικό αντιημικρανικό φάρμακο, που δρα μέσω της σεροτονίνης, του υπεύθυνου παράγοντα για την πυροδότηση της ημικρανίας, η σουματριπτάνη, που προσφέρει πλήρη ανακούφιση και γρήγορη επαναφορά του ασθενή στις καθημερινές δραστηριότητες.
Άλλες μορφές θεραπείας.
Άσκηση
Ο ασθενής θα πρέπει να ακολουθεί ένα πρόγραμμα αεροβικής άσκησης. Δηλαδή δραστηριότητες μικρής έντασης αλλά μεγάλης αξίας. Στατικό ποδήλατο, περπάτημα, κολύμπι, κ.α., είναι δραστηριότητες που δεν κουράζουν αλλά προκαλούν την παραγωγή ενδορφίνης, μιας χημικής ουσίας του σώματος που ελαττώνει τον πόνο και βελτιώνει την διάθεση.
Βελονισμός
Ο βελονισμός έχει πολύ καλά αποτελέσματα στην κεφαλαλγία τάσεως, στην μεικτή κεφαλαλγία, την κοινή και την κλασική ημικρανία.
Τα αποτελέσματα του βελονισμού μάλιστα σε κεφαλαλγίες τάσεως δείχνουν μια βελτίωση των συμπτωμάτων στο 89.7% των ασθενών. Επίσης σε μια ανασκόπηση 18 εργασιών, ποτ ερευνούσαν τα αποτελέσματα του βελονισμού στις κεφαλαλγίες και την ημικρανία, στις 16 παρουσιάζονταν θετικά αποτελέσματα, μία κρίνει τον βελονισμό ως "δυνητικά χρήσιμη μέθοδο αλλά απαιτούσα περαιτέρω κλινική αξιολόγηση" και μια εργασία είναι "αρνητική".
Η διάρκεια της θεραπείας με βελονισμό διαφέρει ανάλογα με την σοβαρότητα της πάθησης και με το άτομο. Με 5-7 φορές αντιμετωπίζονται ελαφρές ημικρανίες, ενώ απαιτούνται 15-20 συνεδρίες για σοβαρότερες περιπτώσεις.
Βιβλιογραφία
- Ear Acupuncture in European Traditional Medicine, Luigi Gori and Fabio Firenzuoli, Evid Based Complement Alternat Med. 2007 Sep; 4(Suppl 1): 13–16. doi: 10.1093/ecam/nem106, PMCID: PMC2206232
- Ear acupuncture in the control of migraine pain: selecting the right acupoints by the «needle-contact test». Romoli M1, Allais G, Airola G, Benedetto C. Neurol Sci.2005 May;26 Suppl 2:s158-61.
- World Health Organization . WHO Report of the Working Group on Auricular Nomenclature. Lyon, France: World Health Organization; 1990.
- Patel M, Gutzwiller F, Paccaud F, Marazzi AA meta analysis of acupuncture for chronic pain.. Int J Epidemiol. 1989 Dec;18(4):900-6.
- Oleson TD, Kroening RJ, Bresler DE. An experimental evaluation of auricular diagnosis: the somatotopic mapping or musculoskeletal pain at ear acupuncture points. Pain. 1980;8:217–29.
- Sturkenboom MC, Romano F, Simon G, et al. The iatrogenic costs of NSAID therapy: a population study. Arthritis Rheum 2002;47:132-40. [PubMed]
- International Association for the Study of Pain, IASP Press, Pain, Clinical Updates, Vol iV, Issue 3, Nov 1996.
- http://www.ninds.nih.gov/
- Μανιάς Π., Μπάντερ Α. "Η συμβολή των trigger Points στην παθογένεια της κεφαλαλγίας και ο ρόλος του Βελονισμού" "ΚΕΦΑΛΑΛΓΙΑ", 1993, τεύχος 3ο, 111-121.]
- http://www.medlook.net/article.asp?item_id=593
- http://www.mednet.gr/com/imikrania/migr01-02.htm
- MacPherson H, Hammerschlag R, Lewith G, Schnyer R. Acupuncture research strategies for establishing an evidence base. Churchill Livingstone Elsevier; 2007.
- Bing Z, Villanueva L, Le Bars D. Acupuncture-evoked responses of subnucleus reticularis dorsalis neurons in the rat medulla. Neuroscience. 1991;44:693–703. doi: 10.1016/0306-4522(91)90088-6. [PubMed] [Cross Ref]
- Bouhassira D, Le Bars D, Villanueva L. Heterotopic activation of A delta and C fibres triggers inhibition of trigeminal and spinal convergent neurons in the rat. J Physiol. 1987;389:301–317. [PMC free article] [PubMed]
- Kawakita K. Polymoda1 receptor hypothesis on the peripheral mechanisms of acupuncture and moxibustion. Am J Acupunct. 1993;21:331–338.
- Melzack R, Stillwell DM, Fox EJ. Trigger points and acupuncture points for pain: correlations and implications. Pain. 1977;3:3–23. doi: 10.1016/0304-3959(77)90032-X. [PubMed] [Cross Ref]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου